درس واره شماره 35- فرشید موسوی و آلخاندرو زائراپولو

یکی از معماران موفق ایرانی در سطح بین الملل، فرشید موسوی است. او به سال 1344 خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. تحصیلات کارشناسی معماری را به سال 1987 میلادی در دانشگاه داندی انگلستان به اتمام رساند و به سال 1991 میلادی موفق به دریافت مدرک فوق لیسانس معماری خود از دانشگاه هاروارد آمریکا شد. او به همراه همسر خود، آلخاندرو زائراپولو (متولد 1963 میلادی در مادرید)، در دفتر معماری OMA زیر نظر رم کولهاس Rem Koolhaas به کار مشغول شد. آنها در سال 1993 میلادی، دفتر معماری خودشان را با نام  FOA  در هلند و سپس در لندن تأسیس کردند. موسوی بین سال های 1993 و 2000 میلادی در مدرسه معماری AA لندن و بین سال های 1993 و 1995 میلادی در انستیتوی معماری هرنگر در بلژیک و بین سال های 1998 و 1999 میلادی به عنوان منتقد معماری در دانشگاه کلمبیا و پرینستون آمریکا تدریس نموده است.

Farshid Moussavi - Shiraz, Iran - 1965 

Alejandro Zaera Polo - Madrid, Spain - 1963

از مهم ترین پروژه های دفتر معماری FOA می توان به مواردی از این دست اشاره کرد: طراحی ساختمان مرکز شیشه در نیوکاسل انگلستان  Newcastle, England به سال 1994؛ طرح مجتمع قطار سریع السیر پوسان در سئول Seoul, Busan به سال 1996؛ کتابخانه کانسای در ژاپن به سال 1996؛ خانه مجازی در نیویورک به سال 1997؛ مجتمع سینمایی آزادی در تهران 1997؛ رستوران بلگو در نیویورک بین سال های 1998 و 1999؛ پایانه بندر بین المللی یوکوهاما در ژاپن Yokohama,Japan بین سال های 1997 و 2002؛ مرکز موسیقی و دفتر های اداری BBC در لندن به سال2003.

طرح مجتمع سینمایی آزادی در تهران به سال 1996 میلادی، طراحی شد. آنچه در این طرح پیشنهادی حائز اهمیت است، برخوردی نمادگرا با معماری سینماست. برنامه فیزیکی مجتمع شامل هفت سالن نمایش با ظرفیت های متفاوت با منطقه ای تجاری و فضای فرهنگی، در زمینی به ابعاد 43 در 45 متر بود. ایده کلی طرح پیشنهادی موسوی و زائراپولو عبارت بود از نوار فیلمی که با چند تا خوردگی از زمین بلند می شود. با پیروی از این سازمان دهی، سالن های متفاوت و راه های دسترسی و مسیرهای خروجی لازم، یکی بر روی دیگری چیده شدند. سیرکولاسیون داخلی از طریق دسترسی های مجزا، در کل مجموعه می چرخد و امکان دسترسی مراجعین را به تمام سالن ها مهیا می سازد.

Azadi Cineplex Competition - Farshid Moussavi - Tehran, Iran - 1998

 Azadi Cineplex Competition - Farshid Moussavi - Tehran, Iran - 1998

پایانه بین المللی یوکوهاما، یکی از مهم ترین پروژه های اجرا شده توسط فرشید موسوی و آلخاندرو زائراپولو بین سال های 1997 و 2002 میلادی است. این پروژه طی یک مسابقه بین المللی بین 660 شرکت کننده، به عنوان طرح برتر انتخاب شد. آنچه طرح را به عنوان طرح برگزیده مطرح می کرد، تفکر خاص و ابداع شیوه خاص برخورد با پایانه مسافرتی بود. تویو ایتو Toyo Ito علت انتخاب طرح مذکور را چنین بیان می کند: "سایت پیشنهادی برای این پایانه، در اسکله بزرگ یاماشیا واقع است، که حدود چندصد متر به درون دریا پیشروی دارد. دید از پارک یاماشیا و دریا به سایت، عوامل مهمی بودند که در طراحی پروژه باید در نظر گرفته می شدند. با وجود این، در طرح پیشنهادی زائراپولو و موسوی هیچ نمودی تأثیر گرفته از این موضوع، وجود ندارد. می توان دال کف (یا کف - خرپای پیچیده ساختاری) را در نظر گرفت، که حرکت های موجی شکل ملایمی را به مثابه ی شیئی که از امواج دریا الهام گرفته شده است، نشان می دهد.

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

به بیان دیگر، در این طرح، مفهومی از نما وجود ندارد. اما آیا می توان معماری بدون نما را، حتی اگر در زیر زمین هم دفن نشده باشد، واقعاً به عنوان معماری در نظر گرفت؟ در این طرح، طبقات در هر جا موج می زنند. اگر این حرکت های موجی شکل تنها سقف های موج دار بودند، چنین چیزی زیاد عجیب نمی نمود؛ اما در این مورد، دال های کف در سرتاسر سه طبقه و در امتداد طول و عرض ابعاد عظیم آن (50 متر عرض و 500 متر طول) موج می زنند. چه بسا بهترین نحوه بیان این مطلب آن باشد که گفته شود، سه لایه "دال" بر روی یکدیگر قرار داده شده اند، به شکلی که گویی رویه ی یک تپه شنی هستند. علاوه بر این، دال های بالاتر و پایین تر در نقاط متفاوتی با شیب انحنادار سه بعدی به همدیگر مرتبط می شوند. در نتیجه، به شکلی نا محسوس طبقه ی همکف به طبقه اول و این طبقه نیز به طبقه دوم بدل می گردد. این پروژه باور همگانی را که کف ساختمان باید صاف باشد، بطور کلی از بین می برد."

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

طرح منتج از یک نمودار سیرکولاسیون و با هدف نوعی معماری که فرم چندان در آن اهمیت ندارد، ارائه شده است. آنها طرح را اسکله بدون بازگشت نامیده اند، و عمده هدف آنها، طراحی اسکله ای با حرکت سیال و بدون مکث بوده است. تغییر و تحول طرح سازه پروژه، منبع اصلی ایده های اجرای آن و سر منشأ سلسله ای از یافته ها بوده است. طرح پیشنهادی صفحه های فولادی تا خورده با ایده کلی پروژه، که ساختاری چین خورده داشت، همخوان بود. این پیشنهاد، از نظر پایداری در برابر تنش های زلزله نیز مناسب بود و به تکنیک های صنعت دریانوردی شباهت داشت. صنعتی که این ساختمان بدان وابسته است. ساختار مقوایی سازه به اوریگامی، هنر دستی محلی اشاره دارد.

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

آنها در شرح پروژه می نویسند: "پیشنهاد ما برای پروژه یوکوهاما، از یک نمودار سیرکولاسیون نتیجه شده است که می خواهد ساختار خطی فعلی ساختمان اسکله ها و کیفیت جهت دار سیرکولاسیون را حذف کند. پروژه با این خواسته که محوطه ی اسکله بیشتر یک فضای سیال، بدون وقفه و چندین جهته باشد، تا دروازه ای برای حرکت در مسیرهای ثابت شروع می شود. مجموعه ای از حلقه های در هم بافته ی عبور و مرور برنامه ریزی شده به ما این امکان را می دهد که سنت خطی و شاخه ای حاکم بر ساختار اینگونه ساختمان ها را واژگون کنیم. طرح بیش از آنکه به بنا به عنوان یک شی یا یک شکل روی اسکله نظر داشته باشد، امتداد سطح شهر تلقی شده و همچون استحاله ای نظام مند از خطوط نمودار سیرکولاسیون، در قالب پوسته ای تاخورده در دو شاخه ساخته شده است. این تاخوردگی ها، سطوح سرپوشیده ای را به وجود می آورند که بخش های مختلف برنامه طرح را تحقق می بخشند. ارتباط بین پوسته ساختمان و سطوحی که در اثر تاخوردگی های ساختاری سطح ایجاد می شوند، یکی از مهمترین بحث های پروژه را تشکیل می دهد. پوسته ای که بدین ترتیب چین دار شده است، بارها از طریق همین چین ها توزیع و آنها را به طور ضربدری به زمین هدایت می کند. این نوع سازه به ویژه برای مقابله با نیروهای جانبی ناشی از حرکت های زلزله که جغرافیای ژاپن تحت تأثیر آن است، مناسب می باشد. نتیجه عبارت است از در آمیختن انواع مشخصی از فضا و برنامه، از طریق یک نظام تکتونیک مشخص و در اینجا سطحی چین خورده".

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

مرکز موسیقی و دفترهای اداری BBC در لندن به سال 2003 میلادی، طراحی شد. آنچه در وهله اول از طرح مرکز موسیقی و دفترهای اداری BBC برداشت می شود، شباهت فرم آن با مجتمع سینمایی آزادی تهران است که در سال 1996 میلادی، از طرف دفتر معماری FOA طراحی شد.   پویا نمایی حجم، یکی از مشخصه های بارز طرح است که ساختمان را در نظر ناظرین، با شکوه جلوه می دهد. آنها در شرح پروژه می نویسند: "از نظر ما BBC یک شرکت سخن پراکنی عمومی است: بنابراین، ساختمان آن را از طریق یک پوسته شیشه ای با شهر مرتبط کردیم. ساختمانی که از خیابان می توان داخل آن را دید. چه تصویر هیجان انگیزتری از BBC می توان ارائه کرد؟ مثل این است که بتوان وارد پشت صحنه یک تئاتر شد. این ساختمان در عین حال، این امکان را به BBC می دهد که خود را به مثابه ی سازمانی باز و شفاف معرفی کند: با بالا زدن پرده ی سر در، استودیوی تا به امروز پنهان، ناگهان به یک صحنه تبدیل می شود.

BBC Music Box , London, U.K

موسیقی نوعی توالی رویدادها در زمان است. علامت گذاری یا ثبت فیزیکی آن در وهله ی اول متضمن وجود یک ساختار خطی است: یک نوار. مرکز موسیقی نوعی ابزار است (احتمالاً ابزار ایده آل عصر دیجیتال) و این ابزار با استفاده از یک نوار ساخته می شود. این نوار به صورت حلقه هایی تا می خورد که فضاهای اصلی بنا را پوشش می دهند و بسته به فعالیت مجاور آن، به یک پرده یا پخش کننده تبدیل می شوند. این حلقه های تاخورده، همراه با فضاهای عمومی، در تقسیم بندی کاملاً روشن میان پرده ها و پنجره ها، فضاهای بنا را سامان دهی می کنند. پرده ها در طرفین حلقه ها، داخل و خارج را از هم جدا می کنند و میان فعالیت های مرکز موسیقی عامه ی مردم نوعی رابطه میانجی و دور ایجاد می کنند. سمت تاریک نوارها، که در معرض دید دور قرار دارد، نوعی ابزار سخن پراکنی است، مانند یک فیلم که می تواند تصاویر رنگی و متغیر تولید کند. این وضعیت به بنا امکان خواهد داد که موسیقی اجرا شده در داخل را از طریق یک اِسکن شنیداری باز تولید کند. اِسکنی که می تواند ارتفاع، ریتم و حجم صدا را به الگوهای دیجیتالی متغیر رنگ و نور تبدیل کند. پنجره ها در طرفین حلقه هایی قرار دارند که به فضای عمومی شهر پیوسته اند و نوعی ارتباط بصری مستقیم میان فعالیت های عامه ی مردم راممکن می سازند". از طرفی، حجم طراحی شده ی مرکز موسیقی و دفترهای اداری BBC، به جای القاء یک معماری رسمی و شناخته شده به ساختمان، در پی بیان چند معنایی و خلق هویت های خاص برای قشرهای مختلف جامعه است، و این یکی از پتانسیل هایی بود که باعث شد بعد از 9 ماه قضاوت و بررسی برآورد هزینه ها، این طرح به عنوان طرح برتر انتخاب شود.

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

 International Port Terminal - FOA - Yokohama, Japan - 2002

National Glass Centre - FOA - Sunderland, England - 1998

National Glass Centre - FOA - Sunderland, England - 1998

Belgo Zuid - Municipal, London