درس واره شماره 31- احیای حس همسایگی و تعاملات اجتماعی در مجموعه مسکونی آوای زمین در نیوزلند

به دنبال رشد فزاینده شهر نشینی پس از مدرنیته، الگوی مسکن سازی در اکثر کشورهای دنیا به تدریج تغییر یافت و شهرها شاهد رشد برج های بلندی بودند که روز به روز بر تعداد آن ها افزوده می شد. از جمله مشکلاتی که در ساخت این برج های مسکونی مشاهده می شود عدم توجه به نیازهای انسانی و پیامدهای روانشناختی آن بوده است، در واقع هرچه از عمر این برج ها گذشت، انسان ها از هم دورتر و تنهاتر شدند. در نتیجه، این مشکلات و مسائل، عده ای را بر آن داشت که به مطالعه در مورد انسان و محوریت نیازهای روانشناختی او در طرح های معماری بپردازند.

از حدود دهه 1970 در نقاطی از دنیا به تدریج ایده بازگشت به شیوه ی زندگی طبیعی گذشته و لزوم زندگی جمعی انسان ها رشد کرد. از جمله اقدامات در این زمینه، ایجاد مجموعه های مسکونی با عنوان Cohousing بود. از اهداف اصلی این نوع مجموعه ها ارتقاء زندگی اجتماعی انسان ها و فراهم ساختن تجربه زندگی هماهنگ گروهی و اشتراکی، مبتنی بر روش های دموکراتیک برای ساکنین و هم چنین دستیابی به سطح بالایی از پایداری می باشد.

Cohousing

مجموعه های Cohousing نوعی از مجموعه های مسکونی هستند که به صورت مشارکتی عمل می کنند، به گونه ای که ساکنین آن ها از مرحله طراحی تا عملیات بهره برداری، مشارکتی فعال دارند. ایده اولیه این نوع مجموعه ها از کشور دانمارک  در اوایل دهه 1970 شکل گرفت و از دهه 1980 در کشورهای دیگر به مرور توسعه پیدا کرد. پس از آن، این ایده با سرعت گسترش یافت و هم اکنون بسیاری از نمونه های آن در کشورهای مختلف دنیا، از جمله اروپا ، آمریکای شمالی، ژاپن، استرالیا و نیوزلند طراحی و ساخته شده است.

طراحی کالبدی مجموعه های Cohousing با محوریت توسعه تعاملات اجتماعی ساکنین انجام می شود. در این گونه مجموعه ها اتومبیل ها وارد محوطه نمی شوند، در نتیجه مسیرهایی مناسب و امن برای عابران پیاده و بازی کودکان فراهم می شود. خانه های شخصی دارای تمامی خصوصیات خانه های معاصر بوده و در عین حال ساکنین آن دسترسی گسترده ای به انواع فضاهای جمعی مانند باغ عمومی، فضاهای باز برای نشستن و باز کردن و مهم تر از همه (خانه عمومی) که مرکزی برای اجتماع همسایگان است دارند. امکانات این خانه عمومی در مجموعه های مختلف، متفاوت است اما معمولاً دارای یک آشپزخانه بزرگ و اتاق غذاخوری است که جهت برنامه های هفتگی ساکنین استفاده می شود. سایر امکانات این فضا ممکن است شامل اتاق لباسشویی عمومی، اتاق کودکان، اتاق های مهمان و یا اتاق بازی باشد.

در واقع این نوع مجموعه ها بین زندگی فردی و اجتماعی انسان ها تعادل برقرار می کنند، به گونه ای که هر شخص علاوه بر حفظ زندگی فردی و حریم خصوصی خود، دارای زندگی اجتماعی مطلوبی با همسایگان بوده و از مزایای زندگی جمعی و امنیت کافی برخوردار خواهد بود. این نوع زندگی می تواند بهترین انتخاب برای هر دو شیوه زندگی فردی و اجتماعی باشد.

ویژگی های Cohousing

اهمیت مدل های  Cohousing در احترام به پایداری محیطی و اجتماعی است که تلاشی در جهت اصلاح برخی از نارسایی های اجتماعی قرن اخیر (از بین رفتن اجتماع ها و گروه های انسانی و تنها شدن انسان مدرن در برج های بلند مرتبه) می باشد. هم چنین نقش مهمی که چنین جوامعی ایفا می کنند امکان مشارکت فعال ساکنین است که این امر خود از ارزش بالایی برخوردار است. پنج مورد از مهم ترین اصول در طراحی این نوع مجموعه ها عبارتند از:

• فرایند مشارکتی طراحی: ساکنین در مراحل مختلف طراحی شرکت کرده و در مورد تمامی تصمیمات نهایی مسئول می باشند.
• تعادل زندگی فردی و اجتماعی: طراحی کالبدی در حالی که حریم شخصی و زندگی خصوصی افراد را حفظ می کند، باعث تشویق نیروی غریزی اجتماعی بودن هم می شود.

• تسهیلات و امکانات مشترک: هر خانواده یک مسکن شخصی کامل داشته و در عین حال به فضاها و امکانات مشترک نیز به راحتی دسترسی دارد.
• مدیریت ساکنین: ساکنین خودشان بر مجموعه مدیریت کرده و تصمیمات مشترک لازم را اتخاذ می نمایند.
• عدم وجود سلسله مراتب در ایجاد نظرات: مسئولیت اتخاذ تصمیمات بین ساکنین تقسیم شده و نظر یا تصمیم کسی بر دیگری حکم فرما نیست.

مجموعه مسکونی ارث سانگ Earthsong

مجموعه "Earthsong" اولین مجموعه "Cohousing" در نیوزلند است که رویکردهای پایداری محیطی را با مباحث مربوط به پایداری اجتماعی ترکیب کرده و توانسته یک مجموعه "Cohousing" موفق را ایجاد کند. 32 خانواده ای که در این مجموعه ساکن هستند، شرایط و موقعیت های مختلفی داشته و هر یک از آن ها علاوه بر دارا بودن خانه ای مستقل، از امکانات و تسهیلات زندگی جمعی نیز برخوردار می باشند. بنیان گذاران این مجموعه از ابتدا (از سال 1995) در صدد ایجاد یک مجموعه مسکونی بودند که تا حد امکان با اصول پایداری منطبق باشد. از جمله اهداف اصلی در طراحی و ساخت این مجموعه عبارتند از:

• طراحی و ساخت یک واحد همسایگی به هم پیوسته به طوری که اجزا، ساختمان ها و امکانات آن بالاترین حد استانداردهای سودمند و کاربردی مسکن های پایدار انسانی را دارا باشد.
• گسترش محیطی برای زندگی که با استفاده از ارتباطات روشن و راهکارهای تصمیم گیری جمعی، باعث توسعه امنیت، احترام و همکاری ساکنین شود.
• کمک در خصوص افزایش آگاهی عمومی در جهت ایجاد و توسعه جامعه ای که در برابر محیط مسئول است.

پایداری Sustainability : مجموعه "Earthsong" با تعهدی عمیق نسبت به ایجاد جامعه ای پایدار از لحاظ اجتماعی و محیطی بنا نهاده شد. این مجموعه با برقراری تعادل میان زندگی فردی و اجتماعی افراد و با به کارگیری اصول معماری سبز توانسته شرایط مناسبی را برای ایجاد یک محیط زندگی سالم و پایدار فراهم سازد.

پایداری محیطی Environmental Sustainability : همان طور که در اولین هدف از اهداف اصلی مجموعه اشاره شد، طراحی و ساخت مجموعه بر پایه اصول پایداری بنا گشته است، به گونه ای که تمام خانه ها در این مجموعه دارای جهت گیری مطلوب بوده و برای صرفه جویی در انرژی و کنترل و استفاده از آب و هوای طبیعی از سیستم غیر فعال خورشیدی و سیستم بازیافت آب باران استفاده می کنند. در عین حال مصالح ساختمانی و اجزاء انتخاب شده معیارهای معماری پایدار را بر آورده ساخته و در مجموع توجه خاصی به انرژی، تأثیرات محیطی، دوام و قابلیت بازیافت انرژی صورت گرفته است. طراحی محوطه در این مجموعه به گونه ای است که امکان انجام فعالیت های ساکنین در زمین از قبیل کاشت درختان، سبزیجات و انواع گیاهان فراهم شده و علاوه بر ایجاد یک اکوسیستم زیبا و سرسبز، تعاملات اجتماعی و همکاری بین ساکنین نیز افزایش می یابد.

پایداری اجتماعی Social Sustainability : همان طور که دومین هدف از اهداف اصلی مجموعه بیانگر این مطلب است، پایداری اجتماعی در این مجموعه همواره هم تراز و مکمل اهداف محیطی بوده است. با توجه به این که در جوامع مدرن (در 100 سال اخیر) حس تعاملات اجتماعی و نیاز به زندگی جمعی انسان ها نادیده گرفته شده است، می توان گفت که با رعایت اصول پایداری اجتماعی و بازسازی وابستگی های متقابل و ارتباطات انسان ها، می توان به یک زندگی غنی، کامل و رضایت بخش رسید. تعدادی از این اصول عبارتند از:

• حس تعلق، اعتماد و احترام بین مردم که از شناخت و توجه به یکدیگر حاصل می شود.
• یاری رساندن به اطرافیان، زمانی که در مراحل مختلف زندگی به کمک دیگران نیاز باشد.
• همکاری و مشارکت، چرا که همواره توانایی تعدادی از انسان ها بیش تر از دیگران است و می توان از نقاط قوت افراد در زمینه های مختلف بهره برد.
• تعادل: ایجاد توازن بین نیازها و حقوق فردی و جمعی انسان ها اجازه می دهد تا هر دوی این نیازها به خوبی رشد یابد.
• امنیت: در صورت آشنایی خانواده ها با همسایه ها احساس امنیت در خانه بیش تر می شود.

در صورتی که در طراحی یک مجموعه مسکونی به موارد بیان شده توجه شود، این نوع طراحی انسان محور بوده که در مقیاس انسانی به حل مسائل می پردازد. چنین محیطی برای افراد در سنین مختلف قابل استفاده و رضایت بخش بوده و قابلیت انطباق تدریجی با نیازهای ساکنین در طول زمان را داراست. به طور کلی آموزش و یادگیری این اصول در جهت ایجاد یک زندگی مسالمت آمیز و با احترام با همسایگان، کلیدی برای گسترش پایداری اجتماعی در محیط های مسکونی می باشد. در مجموعه "Earthsong" خانه ها با در نظر گرفتن این اصول و توجه به تعادل میان زندگی خصوصی و اجتماعی افراد طراحی شده اند و محدوده فضاهای عمومی و خصوصی کاملاً تعریف شده می باشند. هم چنین در این مجموعه انواع خانه ها با مساحت ها و طراحی های متفاوت برای خانواده هایی با شرایط مختلف در نظر گرفته شده است. از دیگر موارد در جهت توجه به مقیاس انسانی در این مجموعه، عدم ورود اتومبیل ها به محوطه می باشد؛ زیرا تمامی مسیرها برای عابران پیاده طراحی شده اند. این امر نه تنها باعث افزایش آرامش ساکنین شده، بلکه منجر به افزایش ارتباطات اجتماعی بین آنها نیز می شود.

پایداری اقتصادی Economic Sustainability : از جمله راه کارهای اصلی در رسیدن به پایداری اقتصادی، توجه به نوع طراحی است، به گونه ای که طراحی منجر به بازده بالا و کاهش هزینه ها شود. با توجه به بکارگیری سلول های خورشیدی و سیستم ذخیره سازی آب باران در این مجموعه، هزینه های جاری خانواده ها بسیار کاهش می یابد. هم چنین ساکنین این مجموعه علاوه بر حفظ استقلال مالی خود، با استفاده از امکانات و دارایی های مشترک، علاوه بر استحکام زندگی اجتماعی، از صرفه جویی در پول و زمان نیز بهره می برند. مشارکت و تقسیم وظایف در این مجموعه از قبیل پخت غذا در خانه عمومی و باغبانی کردن در باغ عمومی و گسترش همکاری در کشت و کار سبزیجات و هم چنین کارهایی از قبیل مراقبت از کودکان و شستشوی اتومبیل ها، همه باعث کاهش زمان و هزینه افراد می شود. در واقع در این نوع مجموعه های مسکونی مشارکتی، هر شخص بیش از آنچه که یک خانواده می تواند به امکانات دسترسی داشته باشد، از خدمات و امکانات بهره مند می گردد.

محوطه مجموعه:  

تعدادی از موارد قابل توجه در طراحی محوطه این مجموعه عبارتند از:

• با توجه به عدم ورود اتومبیل ها در محوطه مجموعه، محله ای آرام و ایمن برای زندگی ساکنین فراهم شده است.
• شبکه ای از پیاده روها، خانه ها را به هم متصل می کند که این مسیرها محلی مناسب برای گفتگوی همسایگان و بازی کودکان می باشد.
• برای هر خانه دو فضای ورودی در سایت در نظر گرفته شده است، یک ورودی از حیاط خصوصی صورت گرفته و ورودی دیگر به مسیر و فضای عمومی دید دارد. در این بخش نیز ساکنین می توانند تعادلی بین حریم خصوصی و تعاملات اجتماعی خود برقرار کنند.
• در قسمت مرکزی محله، خانه عمومی و فضای سبز عمومی قرار دارد که فضا و تسهیلاتی را برای انواع فعالیت های برنامه ریزی شده یا غیر رسمی ساکنین فراهم می کند.
• کاشت انواع درختان و گیاهان در بخش هایی از محوطه توسط ساکنین، اکوسیستمی زیبا و با طراوت برای مجموعه ایجاد کرده است.
• قرارگیری سایت در مجاورت مراکز تجاری، درمانی، کتابخانه، مدارس و دسترسی آسان آن به ایستگاه های حمل و نقل عمومی، از جمله نکات مثبت در محل قرارگیری این مجموعه است.

خانه ها و ساختمان های مجموعه : اعضای "Earthsong" به طور مشتاقانه از ابتدای طراحی مجموعه در آن مشارکت داشته و با معماران همکاری نمودند. از آن جا که این مجموعه از نوع ساختمان های سبز و هماهنگ با محیط زیست است، بایستی به اصول و قوانین معماری پایدار و سبز توجه کرده و همواره این جمله را در نظر داشته باشند که تنها به اندازه نیاز باید ساخت. خانه های این مجموعه به گونه ای طراحی شده اند که به خوبی با سایت و شرایط آب و هوایی تطبیق یافته و ساکنین در خانه هایی با شرایط مناسب و مطلوب سرمایشی و گرمایشی زندگی می کنند. و آبگرمکن های خورشیدی و ذخیره کننده های آب باران باعث شده که مجموعه ای سالم و با کیفیت حاصل شود.

هدف در طراحی این مجموعه تشویق در جهت ایجاد جامعه ای متنوع است که ساکنین در شرایط متفاوت اعم از پیر، جوان، خانواده های کم جمعیت یا پر جمعیت، افراد توانا یا ناتوان جسمی بتوانند به راحتی در آن زندگی کنند. بنابراین خانه ها با مساحت های مختلف و تعداد اتاق خواب هایی متفاوت (از 1 تا 4 خوابه) طراحی شده اند. هم چنین در این مجموعه علاوه بر خانه های مستقل ساکنین، امکانات جمعی گسترده ای نیز ساخته شده است. در کنار این خانه ها یک خانه عمومی زیبا ساخته شده که همه ساکنین به طور مشترک از آن استفاده می کنند و شامل فضاهای متنوعی برای انواع فعالیت های جمعی می باشد.

مصالح مورد استفاده:

در زمان انتخاب مصالح برای ساختمان های این مجموعه همواره در تمامی مراحل انتخاب تا اجرا نهایت تلاش و دقت جهت منطبق بودن با اصول پایداری و معماری سبز به عمل آمد که تعدادی از این اصول عبارتند از:

• استفاده از منابع پایدار و تجدید پذیر، با اثرات محیطی کم
• غیر رسمی بودن مصالح برای سازنده های آن ها
• قابلیت بازیافت مصالح در پایان عمر ساختمان
• دوام بالا
• در دسترس بودن منابع و حداقل میزان هزینه انتقال مصالح

بنابراین با استفاده از این معیارها، اکثر مصالح استفاده شده در Earthsong ساده، طبیعی و در دسترس می باشند.

خانه عمومی : ساختمان خانه عمومی در قلب مجموعه قرار دارد و مکانی است برای اجتماع ساکنین که آن را مثل خانه ی خود اما در مقیاسی بزرگ تر می دانند. این ساختمان مساحتی حدود 340 مترمربع دارد که دارای فضاهایی اعم از یک سالن وسیع برای ملاقات های ساکنین، آشپزخانه وسیع، اتاق های کودکان و نوجوانان، اتاق میهمان و یک فضای لباسشویی مشترک می باشد. طراحی و فضای وسیع اتاق غذاخوری و یا هال اصلی به گونه ای است که امکان گردهم آمدن تعداد زیادی از افراد را به سهولت فراهم می کند. در قسمتی دیگر از این ساختمان فضای بزرگی به آشپزخانه اختصاص داده شده است که در زمان های برگزاری مراسم افراد زیادی به راحتی می توانند در آن فعالیت کنند. تمامی ساکنین دوبار در هفته در خانه عمومی مجموعه گردهم می آیند و به 8 گروه آشپزی تقسیم می شوند و هر بار یک گروه مسئولیت آماده کردن و برگزاری مراسم شام را بر عهده می گیرد. به این ترتیب تمامی ساکنین با برنامه ای منظم دور هم جمع شده و علاوه بر صرف غذای جمعی، از ارتباط و معاشرت با دیگران لذت می برند و به این ترتیب زندگی اجتماعی خود را ارتقا می بخشند. بسیاری از روابط خوب دوستانه، اطراف این میزهای شام ایجاد می شود و گسترش می یابد.

اتاق کودکان در کنار آشپزخانه واقع شده و به آن دید دارد و والدین می توانند کودکان و زمان بازی آن ها را کنترل کنند. فضایی نیز برای گردهم آمدن نوجوانان در نظر گرفته شده است که بتوانند در فضایی مستقل فعالیت های مورد علاقه خود را انجام دهند.

در طبقه دوم ساختمان فضایی به انواع ورزش های یوگا و مدیتیشن اختصاص یافته و اتاقی نیز برای فعالیت های مدیریتی و هماهنگی های لازم جهت برنامه های مختلف مجموعه در نظر گرفته شده است. در جبهه شمالی خانه عمومی سایبان ها و آلاچیق هایی در میان درختان و فضای سبز تعبیه شده که در روزهای آفتابی، امکان تجمع ساکنین در فضای باز را فراهم کرده است.

حضور کودکان در مجموعه: این مجموعه مکانی شگفت انگیز برای پرورش کودکان است. کودکان در سنین متفاوت فرصت های زیادی برای بازی در اماکن مختلف پیدا کرده و موقعیت های بسیاری برای دوست یابی آن ها به وجود می آید.

با توجه به اینکه اتومبیل ها در این مجموعه وارد نمی شوند، محیطی امن را برای بازی بچه ها در محله ایجاد کرده و علاوه بر فضاهای در نظر گرفته شده برای بازی در خانه عمومی، در محوطه مجموعه نیز در موقعیت ها و فضاهای مختلفی برای انواع بازی کودکان و نوجوانان در سنین مختلف فراهم شده است.

معمولاً در این مجموعه ساکنین و افراد با سنین بالاتر و پیرتر از کودکان خانواده های جوان نگهداری کرده و خانواده ها از این که می توانند به همسایگان خود اعتماد کنند، راضی و خوشحال می باشند.

زندگی اجتماعی در Earthsong : در Earthsong یک زندگی اجتماعی فعال و پر جنب و جوش برقرار است. علاوه بر مراسم شام که هر هفته ساکنین را گرد هم می آورد، بسیاری از ملاقات های اتفاقی بین ساکنین در مسیرهای مجموعه، باعث می شود که فرصت های زیادی برای تعاملات اجتماعی بین افراد ایجاد شود.

در این مجموعه حس تعلق و احساس مسئولیت زیادی بین ساکنین وجود داشته و مکانی امن و آرام برای آن ها می باشد، چرا که علاوه بر عدم وجود ماشین ها به محوطه و محوریت عابران پیاده، ساکنین و همسایگان نسبت به هم بسیار توجه و احساس مسئولیت داشته و در مقابل رفتارهای غیر عادی غریبه ها و افراد غیر ساکن عکس العمل نشان می دهند.

نتیجه گیری : همان طور که بیان شد این گونه مجموعه های مسکونی جذابیت های قابل ملاحظه ای دارند. چرا که به علت توازنی که بین خلوت و اجتماع ساکنین برقرار می سازند، هر خانواده علاوه بر زندگی شخصی خود، زندگی اجتماعی موفقی نیز خواهد داشت و همواره حق انتخاب بین زندگی خصوصی در واحد مسکونی خود و یا شرکت در فعالیت های اجتماعی در فضاهای عمومی مجموعه را دارد. همچنین با توجه به طراحی باغ ها، فضاها و حیاط هایی که شرایطی را فراهم می کند که همه با هم کار و بازی کنند و تمام عواطف و احساساتشان را با هم تقسیم کنند، حس همکاری داوطلبانه و مسئولیت پذیری اجتماعی به خوبی بین افراد ترویج پیدا کرده و در نهایت، باعث از بین رفتن انزوا و تنهایی های موجود در شهرهای مدرن می شود.