درس واره شماره 7- بینش و روش معماری زاها حدید

هنر ویژه زاها حدید Zaha Hadid کار با زمین است. خودش این شیوه ویژه را با کمک گرفتن از تعابیری مانند "زمینسار" ، "میدانهای نیرو" ، "ترازبندی" و نظایر آنها بیان می کند. شاید توضیحی درباره بعضی از اصطلاحات به فهم بهتر این نوشته کمک کند.

سه رکن اصلی مفاهیم معماری او "زمین" ، "شهر" و "تداوم" یا جریان است؛ او زمین را "ساختمایه اصلی شهر" می داند و همه طرح های خود را با "دستکاری زمین" شروع می کند.

 شگرد اصلی زاها حدید Zaha Hadid کار با زمین برای ایجاد شرایط جدید شهری است؛ او این کار را با پیدا کردن و پررنگ کردن امتدادهای پنهان خطوطی که از ناهمواریهای زمین عبور می کند، یا ردگیری خطوط درون بافتهای همجوار و سازه های شهری که خودش از آن به پیدا کردن راههای شهری در بافتهای مجاور به خواب رفته، تعبیر می کند، یا شکافتن، و به قول خودش، پوست کن کردن زمین و ایجاد لایه های جدید در آن، انجام می دهد.

به نظر او، از شرایط زمینه ای متفاوت، دستگاه های شکلی متفاوت سربرمی آورند؛ یک دستگاه شکلی بیشتر در فضای داخلی متراکم می شود، یکی دیگر با گفتگوی دائم بین فضای داخل و خارج سروکار دارد، اما هردو دستگاه به بیننده امکان می دهند که کشف فضاهای تازه ای را تجربه کند.

ایده ترازبندی(توپوگرافی) و زمینسار، ایده پایه ای همه طرح های زاها حدید Zaha Hadid است. ترازبندی و زمینسار برای این نیست که زمینه ای برای دورنمای طرح باشد، بلکه برای این است که به سازمان فضایی طرح تبدیل شود؛ روشی است برای ساختن پلان و سوار کردن آن بر مسیرهایی که در گستره زمین کشف می شود؛ روشی است برای دستیابی به سازمان های هندسی جدیدی که ایجاد فضاهایی جدید و ناآشنا را ممکن می کنند؛ روشی است برای گسترش معماری در تمام جهات به جای محبوس ماندن در یک تنگنا؛ ناتمام گذاشتن ارادی ترکیب طرح به منظور امکان دادن برای گسترش بعدی، تا بدون به هم خوردن انتظام و هویت طرح بتوان لایه های جدیدی بر آن افزود.

در مقابل طرح های افقی زاها حدید Zaha Hadid که از زمین همچون ساختمایه اصلی شهر استفاده می کند، باید به طرح های عمودی او اشاره کرد که سروکارشان با خط آسمان است که علاوه بر بروز بیرونی، با عملکردی معکوس، فضای داخلی را هم در یک فضای شهری پیچیده سازمان می دهند.

اشاره ای هم به ایده شکستن به اجزا و پهلوی هم گذاشتن آنها بکنیم؛ روش شکستن به اجزا و پهلوی هم گذاشتن آنها عبارت است از به کار بردن یک دستگاه استاندارد برای دستیابی به سیالیت هرچه بیشتر از طریق تکرار.

کار زاها حدید Zaha Hadid بازسازی دائمی صورتهای متعارف قلمرو زندگی و درافتادن با تصاویر معتاد است. اومی خواهد محصول شهری نفوذ پذیرتری به دست آورد که دیگر در صدد مهروموم کردن قلمرو شخصی در مقابل قلمرو عمومی نیست؛ او برخلاف سنت جدا کردن قلمرو شخصی و عمومی، آنها را در هم داخل می کند.

طرحهای زاها حدید Zaha Hadid نقطه ای جدا و ممتاز بر روی صفحه ی زمین نیستند؛ آنها مانند پلی هستند که در پهنه ی معناداری از شهر، مسیری دوردست را به مسیر دوردست دیگری متصل می کنند.

زاها حدید Zaha Hadid برای پروراندن ایده هایش از ترسیم دستی بسیار کمک می گیرد؛ ترسیم دستی برای او وسیله بدیهه سازی و نمایش و تدوینی است که از کامپیوتر برنمی آید. او معتقد است که هنگام کشیدن با دست همیشه امکان افزودن لایه های دیگری وجود دارد که در پرداخت کامپیوتری وجود ندارد. چیزهای معینی را می توان از تکنولوژی تحصیل کرد، ولی نمی توان به همان شیوه تجرید هم کرد. با ترسیم دستی می توان به نمایش و تدوین چیزهای متفاوتی فکر کرد؛ در ترسیم دستی انسان می تواند بر موضوع مطالعه خود متمرکز شود؛ می توان با استفاده همزمان از 15 تا 20 صفحه کامپیوتری، مقاطع، پلانها و تصاویر سه بعدی متحرکی را با هم دید، اما باز می توان در مخیله خود آنها را به نحو دیگری مجسم کرد، این است که هنوز ماکت و اسکیس کارساز است.

به عقیده زاها حدید Zaha Hadid او در تجربه های خود تدریجا از یک وضعیت دوبعدی به سوی یک وضعیت فضایی – حجمی سه بعدی سیر کرده است؛ می گوید: " ما قبلا فضا را پدیده ای محصور بین سطوح می دیدیم؛ اکنون گنجینه فضایی بسیار بازتر و متنوعتری داریم. مطالعات تحقیقی ما درباره پیکربندیهای زمینسار طبیعی راه را برای تفاسیر جدیدتری باز کرده است؛ ما به روشهای بسیار سیالتری برای بیان مفاهیم دست یافته ایم، به جای برخورد فضاها با هم، به ذوب کردن آنها در هم می پردازیم."

آخرین نکته در مورد کارهای زاها حدید Zaha Hadid نقش مهم مهندسی و سازه است؛ او می گوید به علت نیاز به ایده های بلندپروازانه ی سازه ای، همواره با دقت در جزئیات، به کشف نیروهای فرم ساز نایل شده است. به نظر او فضا و سازه یکپارچه می شوند و دیگر حد فاصل روشنی بین آنها وجود ندارد.

زاها حدید به طور مداوم در پی عقب راندن محدودیتهاست؛ آزمایش و تجربه جزء لاینفک فرآیند خلاق است، ساختن علاوه بر تکنولوژی به آزمونها و تجربه های اجتماعی نیز نیاز دارد، زاها حدید Zaha Hadid همگام با مدرنیسم، به الزام اجتماعی معماران اعتقاد دارد و وظیفه آنها را تلاش به منظور ساختن فرمهای جدید و مناسب برای زندگی می داند.