درس واره شماره 12- زاها حدید و خلاقیت

زاها حدید Zaha Hadid یک هنرمند معمار شناخته شده در جهان است، برخی او را مشهورترین و خلاق ترین معمار زن جهان می نامند و عده ی دیگری به سبب کسب جوایز بی شمارش، به او پرافتخارترین معمار امروز جهان لقب می دهند. زاها Zaha Hadid  از معماران هنرمندی است که در کنار طراحی های بی همانند خود در هنر معماری، نگاهی ویژه در طراحی داخلی، وسایل خانه و مد دارد. زاها حدید Zaha Hadid در طراحی به این که وسایل چگونه می توانند سیال و روان در فضا قرار بگیرند می اندیشد، برای نمونه، از دیدگاه او، دیواری که صاف نیست باید مبلمان ویژه ی خود را داشته باشد. او لوازم خانه را مطابق فرم های سنتی طراحی نمی کند و  بدون شک همین نگاه اوست که کارهایش را برجسته تر می کند. البته اختلاف سلیقه، جزیی جدانشدنی از تاروپود هنر است و همواره دیدگاه ها یک سو نیست؛ زاها حدید Zaha Hadid و هنر فضاسازی او نیز از این تفاوت سلیقه ها در امان نخواهد بود. 

رابرت آدام Robert Adam معمار سنت گرای انگلیسی در نکوهش کارهای او می گوید: " کارهای زاها Zaha Hadid در زمره ی معماری و ساختمان سازی نیست، بلکه بیشتر به تندیس های انتزاعی می ماند که می خواهند به عنوان یک اثر معماری خود را مطرح کنند."

مسابقه ی طراحی مد، که هرساله با فراخوان شرکت ملیسا برگزار می شود، در مسیر معیارهایی نظیر فکرنو، خلق اثر یگانه و به کاربستن پلاستیک در طراحی حرکت می کند. این رقابت درسال 2008  شاهد اثری جالب از زاها Zaha Hadid و شریک تجاری او – پاتریک شوماخر Partik Shumacher بود: یک جفت کفش غیرمتقارن که با شکلی متفاوت و ناشناخته خودنمایی می کرد، و فرمی نرم و سیال داشت که زاها Zaha Hadid با آن به خوبی آشناست و در کارهای معماری او نیز جلوه می نماید. مهم ترین ویژگی کفش، به کارگیری پلاستیک به عنوان ماده ای سازگار با محیط زیست بود، طرحی که به آن لقب "اکوکفش" (کفش دوست دارمحیط زیست) دادند!

این کفش که در 18 رنگ تولید شده است. در لندن به فروش می رسد. زاها Zaha Hadid در ارتباط با خلق اثر خود می گوید: حدود 30 سال در زمینه های مختلف معماری و طراحی پژوهش کرده ام. اما طراحی این کفش، کاری دشوار برای من بود. این دشواری تنها ریشه در طراحی نداشت. بلکه قسمت فنی کار را هم در بر می گرفت. تمام تلاش خود را به کار بردم تا طرح انتزاعی کفش، در واقعیت هم قابل اجرا باشد.

بیشترین همکاری زاها با عنوان طراح مد با شرکت LACOSTE  است. این کفش که بافتی سوسماری دارد توسط وی برای LACOSTE  طراحی شد و در بهار 2009 در لندن به نمایش گذاشته شد. در طراحی این کفش، زاها Zaha Hadid از بافت سوسماری و پیچیده ای استفاده کرد که آن ها را چشم اندازهای دیجیتالی نام می برد. هدف او از برجستگی هایی که در سطح کفش ایجاد کرده است، نمایش پیچ و تاب های بدن است. بافت کفش و استفاده از چرم، ویژگی ممتاز طراحی آن محسوب می شود. 

ریزبینی زاها در طراحی به همین جا خلاصه نمی شود: تشابه زیرکانه ی بافت کفش و نماد تجاری شرکت، طرح را فراتر از یک ایده ی ساده و همیشگی نمایان می سازد.

زاها Zaha Hadid معتقد است که دنباله ی کفش که تا بالا پیچ می خورد، حس امنیت را برای پا به وجود می آورد، همان دنباله ای که ارتفاع آن در کفش های زنانه و مردانه متفاوت است. این کفش در رنگ های ارغوانی، سفید و سیاه تولیدشده است و نام زاها Zaha Hadidدر کنار نماد شرکت در پشت کفش جلوه می کند.

 طراحی کاناپه به سفارش شرکت ایتالیایی B&B توسط زاها حدید Zaha Hadid طراحی شد. زیبایی این اثر به سبب رعایت فرم یکپارچه و رعایت تناسب بدنی انسان است. زاها بر این باور است که مفهوم نشستن به طور سنتی در مبل و صندلی های زاویه دار به اندازه ی کافی تکراری است، در این طرح پردازی، این زوایا دیگر معنا ندارد و باید از خطوط منحنی الهام گرفته شود. بهترین جای قراردادن این کاناپه، مرکز اتاق است جایی که منحنی های این طرح بهتر نمایان می شود. این طرح در پیوند با زیرپایی خود تکمیل شده و فرم بهتری پیدا کرده است.

زاها Zaha Hadid عقیده دارد نگاه در طبیعت و واکاوی بازی های آن به این معناست که می توان در ساختارهای ظاهری و اشکال مختلف تنوع ایجاد کرد و اشکال هندسی ساده و تکراری را رها کرد. او در طراحی گلدان با توجه به همین اصل و الهام گرفتن از خطوط طبیعت از دو خط مورب استفاده کرده که با وجود پیکربندی متفاوت خود قابل ایستادن است و در بدنه ی طرح نوعی چرخش ایجاد کرده است تا آن را متمایز کند.

زاها در نقش پردازی های خود به نورپردازی و طراحی لوستر بسیار اهمیت می دهد. اما این بار با بررسی ساختارهای جدید و فن آوری نانو دست به طراحی زده است؛ او باور دارد که لوستر فقط جسم آویخته از سقف نیست و نقش های دیگری را در فضاسازی بازی می کند.

در این طرح کابل هایی که از کف به سقف با زاویه ی 45 درجه امتداد دارند نورآبی رنگی را انتشار می دهد. 

این لوستر که شبیه پرواز جمعی از پرندگان است برای بیان حس پویایی و تداوم به این شکل طراحی شده است و در حقیقت ترکیبی است از فضایی آویزان و لایه ایی از نور. درمهندسی این نورپردازی هیچ پیش فرض و تقارنی به کار گرفته نشده است، این روشنایی از طریق یکپارچه سازی حالت های مختلف ایجاد شده است.

در طراحی روشنایی مارپیچی که از آن به عنوان نقشی در گرداب تعبیر می شود، نور در نواری به صورت مارپیچ ادامه می یابد و در پیچ و تاب های فراوان سرانجام می پذیرد. تاکید زاها Zaha Hadid در این طرح، به نیروی گریز از مرکز بوده است. نور در همه جای آن از شفافیت یکسانی برخوردار نیست. در برخی از قسمت های نواری مارپیچ، نوری شفاف و در برخی دیگر نور مات تعبیه شده است که مستقیم تابیدن آن قابل تنظیم است در نتیجه با توجه به کاربری فضا، دست افراد را برای ایجاد نورپردازی باز می گذارد.

در تصویر ذیل، صندلی قابلیت جمع شدن و گسترده شدن در فضا را دارد. آن هنگام که فضای اتاق در ناپایداری و بسامد است، می توان آن را از پراکندگی خارج کرد تا از محیط اطرافش جدا شود. از روی دیگر، با گسترده شدن، تا حدود زیادی با محیط اطراف همگن می شود و تشکیل یک مبلمان کامل را می دهد، مبلمانی که کمد، تخت، قفسه، میز و محل قرارگرفتن تلفن را در خود جای داده است.

زاها حدید Zaha Hadid حتی در طراحی ماشین هم پیشینه دارد. این ماشین که در آن از هیدروژن به عنوان منبع سوخت استفاده می شود، در لندن طراحی شد. این اتومبیل سه چرخ، ابعاد کوچکی دارد تا در زمان قرار گرفتن در توقف گاه احتیاج به فضای زیادی نداشته باشد. ترکیب بدنه ی آن به گونه ای است که دید بهتری برای راننده فراهم می آورد. هدف از طراحی آن، ایجاد حس امنیت در راننده و استفاده از منبع سوخت جایگزین بوده است. 

یکی از مواردی که این روزها در بحث طراحی داخلی مورد توجه است، آشپرخانه های جزیره ای است که زاها Zaha Hadid در طراحی دو نمونه از آن ها تجربه داشته است.  این آشپزخانه ی جزیره ای در راستای مجموعه ای از کارکردها بر مفهوم روان سازی فضاها تکیه دارد. ترکیب کلی آن دربردارنده ی بخش پخت و پز، غذاخوری، صفحه های دیجیتالی، مخزن ماشین ظرف شویی و قفسه های طبقه بندی شده است. انگیزه ی اصلی از طراحی آن، فراهم آوری بیشترین امکانات در کمترین فضا، در پوشش فرمی نو است. 

نگاهی به آثار زاها Zaha Hadid آدمی را بیاد تعریف معماری از زبان و التر گروپیوس walter Gropius می اندازد: "طراحی قاشق غذاخوری تا طراحی شهر، دامنه ی کاری معماری را تعریف می کند."