1393/02/12

درس واره شماره 6- حسن فتحی

اشتراک گذاری

حسن فتحی Hassan Fathy در سال 1900 میلادی در اسکندریه مصر Alexandria ,Egypt  به دنیا آمد. پدر او زمین دار نسبتا ثروتمندی بود که بعدها در ادامه تحصیلات فتحی نقش بسزایی داشت. فتحی پس از شکست در امتحان ورودی رشته کشاورزی، به سال 1922 میلادی وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه قاهره شد و زیر نظر اساتید انگلیسی و با شیوه آموزش مدرسه بوزار پاریس تحصیل کرد. بعد از اتمام تحصیلات به سال 1926 میلادی، فعالیت حرفه ای خود را در قاهره Cairo ,Egypt آغاز نمود و سال ها بعد به عنوان رئیس مدرسه معماری دانشگاه قاهره انتخاب شد. اولین پروژه او، طراحی و احداث مدرسه خصوصی به سال 1927 میلادی، به سبک معماری مدرن بود. او سال ها بعد با طراحی و ساخت تعدادی خانه و دفتر کار خصوصی در مصر و کشور های عربی، سبک معماری خود را به سمت معماری بومی تغییر داد و با مطالعات میدانی وسیع در پی یافتن الگوهای معماری مصر بود. فتحی بعد از شکست در طراحی روستای گورنای جدید New Gourna، مصر را به قصد کشورهای یونان و فرانسه ترک کرد و سال ها در کشورهای مذکور، به تحقیق و فعالیت در معماری بومی و سنتی مصر پرداخت. او به سال 1962 میلادی، به مصر بازگشت و تجربیات خود در معماری را به سال 1963 میلادی در کتابی با عنوان "معماری برای فقرا Architecture For The Poor " به چاپ رساند. وی در سال 1980 با جایزه آقاخان، شناخته شد و بعد از سال ها طراحی خانه به شیوه معماری بومی مصر، به سال 1989 میلادی، در مصر درگذشت.


مسجد روستای گورنای جدید، مصر  New Gourna, Egypt


مسجد روستای گورنای جدید، مصر  New Gourna, Egypt


 سخنرانی ها و تاثیر گذاری های کارهای فتحی، به او جایگاهی والا در دنیای معماری بخشیده است؛ اگرچه او از این میزان موفقیت و شهرت که برای کارهای اجرا شده اش کسب کرد، راضی نبود. صداقت و قاطعیت فتحی، او را به عنوان قهرمان معمارانی که به موضوعات اجتماعی در معماری توجه می کنند، معرفی کرده است. عقاید و تعهدات فتحی به معماری، بخشی از چالش بی پایانی است که او در تمام طول زندگی خود با آن مواجه بود. فتحی تمام زندگی خویش را وقف مبارزه ای بی سازش برای توقف نیروی گسترده "جهانی سازی" کرد. او جهانی سازی را به عنوان نیروی قوی و متجاوزی می شناخت که معماری را از معنا و آگاهی اجتماعی تهی کرده است. او با تلاش و مقاومت خود، میراث بسیاری باقی گذاشت. خلاقیت، فروتنی، فداکاری حقیقی و سبک معماری او هرگز، حتی توسط مخالفانش قابل انکار نبوده است.


Casaroni House -  Giza, Egypt


Casaroni House -  Giza, Egypt


فتحی همواره در تلاش بود تا شیوه ی ساختمان سازی سنتی فراموش شده ی خود را به ویژه در مناطق روستایی مصر ، که مراحل اولیه توسعه را طی می کرد، به روش بازسازی، مجددا احیا کند. او معتقد بود که معماری هر مکان، ویژه ی مردم خود آنجاست، زیرا هر منطقه ای مصالح، آب و هوا و میراث فرهنگی و روان شناسی خاص خود را دارد که بر بیان معماری ویژه آنجا تاثیر می گذارد. او می نویسد:" هر ملتی که معماری خاص خود را بنیان نهاده است، خطوط و فرم های دلخواه خویش را که به سان زبان، عادات و رسوم محلی اش ویژگی خاص دارند، نمایان کرده است. تا پیش از فروپاشی مرزهای فرهنگی که در قرن نوزده اتفاق افتاد، فرم ها و عناصر ویژه ی معماری های بومی در تمام جهان دیده می شد و ساختمان های هر ناحیه، حاصل شگفت انگیز تصور مردم با خواست های محیط بود."


مرکز تعاونی خارگا،مصر  Co-operative Centre - Kharga, Egypt



مرکز تعاونی خارگا،مصر  Co-operative Centre - Kharga, Egypt


مرکز تعاونی خارگا،مصر  Co-operative Centre - Kharga, Egypt


برای فتحی سنت، تعریف خاصی دارد و صرفا به عنوان چیزی کهنه و بی ارزش نیست، او می نویسد:"سنت در مفهوم اجتماعی آن، برابر با عادت شخصی است و همان نقش را در قلمرو هنر دارد، یعنی رها کردن هنرمند از تصمیمات غیر مهم و حاشیه ای تا اجازه یابد، توجه خویش را بر تصمیمات حیاتی متمرکز سازد. [...] سنت لزوما کهنه و مترادف با بی حرکتی نیست. افزون بر آن سنت به اجبار، قدیمی نیست، بلکه می تواند تازه تشکیل شده باشد. هر بار که کارگری با مشکل جدیدی روبرو می شود و ابزار چیره شدن بر آن را پیدا می کند، نخستین گام را در ایجاد یک سنت برمی دارد. هنگامی که کارگر دیگری تصمیم میگیرد همان راه حل را بپذیرد، سنت پیش می رود و زمانی که شخص سومی به همان کار مبادرت می ورزد و سهم خود را عرضه می دارد، سنت عملا برقرار شده است". فتحی در عین  ترویج توجه به معماری بوم گرا، انزوای منطقه ای را توصیه نمی کند. معماری خود او، عنصرهای منطقه های گوناگون مصر را آزادانه در هم می آمیزد. بوم گرایی او می خواهد معماران را به این چالش وادارد که زمینه ای را که در آن طراحی می کنند و می سازند، به درستی بشناسند و به آنچه برای آن مکان و بهره گیران بومی آن ضروری است، احترام بگذارند. او در این باره چنین می نویسد:" معروف است که اگر چیزی را بدون توجه به محیط طبیعی در مکانی از طبیعت بگذارید، هم طبیعت شما را مجازات خواهد کرد و هم مردم! [...] ما در آفرینش معماری مان، طبیعت را فراموش کرده ایم. معماری امروز معنای واقعی اش را برای انسان امروز از دست داده است".


 Akil Sami House - Dahshur, Egypt


فتحی در کتاب " معماری برای فقرا Architecture For The Poor"، در پی یافتن روش ها ی سنتی معماری مصر است و استدلال می نماید که ساخت مسکن به شیوه مدرن، مستلزم وقت و هزینه زیادی است که اکثریت مردم به خصوص روستاییان، توان پرداخت چنین هزینه هایی را ندارند. او با بررسی شیوه ساخت خانه های گلی مناطق روستایی مصر، به یک روش ساده در ساخت می رسد. او می نویسد:" به طراحی خانه های روستایی پرداختم، شماری نقشه تهیه کردم و حتی در سال 1937 میلادی نمایشگاهی در منصوره و بعد در قاهره ترتیب دادم که در آنجا کنفرانسی در مورد برداشت من از خانه روستایی برگزار شد. از این کنفرانس ها فرصت هایی برای ساختمان سازی به دست آمد. بیشتر این خانه ها برای مشتری های ثروتمند بود و بی تردید بهبود قابل توجهی را نسبت به منازل قدیمی روستایی که سبکی شهری داشت، نمایان می ساخت اما در ظاهر بسیار زیبا بود. به رغم ارزان بودن دیوارهای خشتی، هزینه ی آنها از خانه های ساخته شده با مصالح مرسوم چندان کمتر نمی شد، زیرا اسکلت سقف ها پر هزینه بود". او با بررسی معماری سنتی مصر، به شیوه ی ساخت قوس بدون استفاده از داربست می رسد و در ادامه مطلب می نویسد:" با این شیوه می شد سقف های قوسی را بدون قالب بندی و نگهدارنده، بدون وسیله و نقشه به طور مستقیم در فضا بنا کرد.[…] سادگی و طبیعی بودن این روش ساخت، حقیقتا مرا شیفته ی خود کرد. معماران و مهندسان جویای ساختمان سازی ارزان قیمت برای توده های مردم، به انواع روش های پیچیده برای ساخت و ساز سقف های قوسی و گنبدی اندیشیده بودند؛ مشکل آنها نگهداری مصالح ساختمانی در محل تا اتمام سازه بود و راه حل های آنها از ارائه شگفت آورترین شکل آجر به صورت قطعات سه بعدی پیش ساخته و قابل چیدن کنار هم شروع می شد و تا انواع داربست ها برای ساخت یک بالن بزرگ قابل انبساط گنبدی شکل که سرانجام روی آن بتن ریزی می کردند، ادامه می یافت. در حالی که ساختمان سازان من، تنها به تیشه و دو دست خود نیاز داشتند".


Beit ar-Rihan - Kuwait City, Kuwait


Beit ar-Rihan - Kuwait City, Kuwait


فتحی، در پی خلق الگوی ساخت مسکن روستایی ارزان قیمت بود. او کاربری روش های پر هزینه وارداتی را صرفا هنگامی به کار می برد که از راه حل های شیوه ی سنتی، ثمربخش تر می نمود. از این رو، الگویی ارائه داد که در سطح جهانی مورد قبول قرار گرفت. شیوه ای که عمدتا شامل زمینه های اجتماعی، بوم شناسی و اقتصادی بود. فتحی اصول درآمد خود را " کمک به ابتکارات محلی" نام گذاری می کند و شرایطی را تعریف می کند که با احراز از آنها می شود ساختمان سازی برای مردم را رونق داد. این شرایط بنا بر اظهارنظر فتحی عبارتند از:

  •   مصالح تهیه شده برای روستاییان باید ارزان باشد تا آنها بتوانند این مواد را بخرند یا دولت بتواند آنها را به طور مجانی تهیه کند؛
  •   مصالح باید چنان باشد که هر روستایی بتواند پس از اتمام طرح، آنها را به آسانی و بدون کمک دولت به دست آورد،
  •   این مصالح ساختمانی نباید موجب پیدایی یک کار تخصصی در خارج از توان یک فرد روستایی شود: یعنی کاری بیش از حد توان بنا یا نجار روستایی نباشد. مصالح ساختمانی باید چنان باشد که بخش اعظم کار بتواند بدون کنترل و بازنگری انجام گیرد.
  •   پیشنهاد کردن برخی از مصالح ساختمانی بتن، فولاد و حتی داربست هایی که لزوما از خارج وارد می شود، برای ساخت خانه های روستاییان، باید با بدبینی بسیار مورد توجه قرار گیرد. تنها زمانی که کشور بتواند خود این مصالح را با قیمت ارزان تولید کند و شهروندان بتوانند پول کافی برای خرید آنها داشته باشند، می توان از این مصالح در پروژه های اسکان مجدد مردم در سطح ملی استفاده کرد".


Habib Gorgi Sculpture Museum Restoration - Giza, Egypt


Beit ar-Rihan - Kuwait City, Kuwait

 

یکی از مشهورترین کارها ی وی، طرح روستای گورنای جدید New Gourna  به سال 1945 میلادی در نزدیکی شهر تاریخی لوکسور Luxor بود که برای اسکان 900 خانوار طراحی شد و قرار بود ظرف مدت 3 سال ساخته شود. حسن فتحی Hassan Fathy با بررسی عوامل طبیعی از جمله جهت تابش آفتاب، آبهای سطحی، فضای سبز و جهت وزش باد، موقعیت قرارگیری خانه های روستا را تعیین می کند. اصل ایده فتحی رسیدن به راهکاری است که بتوان به وسیله آن الگویی تهیه کرد که در آن مشارکت مردم در ساخت روستا و از همه مهم تر، ارزان تمام شدن خانه های روستایی در اولویت است. وی با شعار "خودتان خانه تان را بسازید"، در پی یافتن الگوی مسکن ایده آل روستایی بود.  


کارخانه سرامیک سازی  Ceramics Factory - Qina, Egypt


Lulu'at al-Sahra -  Giza, Egypt


طرح گورنای جدید New Gourna  در کل، طرح ناموفقی بود و هیچ وقت به اجرای کامل نرسید. بنا به گفته فتحی، عوامل مختلفی در ناموفق بودن طرح روستا از جمله: عدم حمایت دولت، عدم استقبال مردم روستای گورنای قدیم و کارشکنی بعضی از دست اندرکاران محلی، دخیل بود. 


روستای گورنای جدید  New Gourna Village - New Gourna, Egypt


روستای گورنای جدید New Gourna و بعدها طرح دهکده باریز Baris نزدیک خارگا Kharga در سال 1964 میلادی، پروژه های موفقی نبودند، چون حقایق اجتماعی و روستایی مانع از اسکان آنها در سکونتگاههای جدید شد. در زمان کوتاهی، او از جانب کسانی که پروژه خویش را به آنها اختصاص داده بود، مورد سرزنش قرار گرفت. طبیعتا این واکنش منفی جامعه، واکنش عمومی علیه او نبود، ولی به هر حال، او به نوعی از جانب کسانی  که دوستشان داشت و می خواست کمکشان کند، رانده شد.


روستای باریز  New Baris Village - Kharga, Egypt


روستای باریز  New Baris Village - Kharga, Egypt


با وجود اینکه اولویت فتحی Fathy، کمک به اقشار کم درآمد و فقیر برای بهبود وضعیت زندگی آنها از طریق ایجاد معماری متناسب بود، او در انتها، ویلاهایی عالی با مد نظر قرار دادن مصالح بومی و سنتی منطقه، برای طبقه ثروتمند قاهره ساخت. اکثریت منتقدین وی بیان داشتند که: «او برای فقرا نوشت و برای ثروتمندان ساخت». آنچه که آنها عمدا از آن صرفنظر کرده بودند، بیان این عقیده فتحی Fathy بود که اگر رهبران جامعه مصری، با معماری او وفق پیدا کنند و از آن به طور مناسبی استفاده کنند، محرومان روستایی نیز از آنها پیروی خواهند کرد. این رویا حداقل در طول زندگی فتحی Fathy به حقیقت نپیوست. صداقت نظریه های او سال ها دوام آورده و بخش عظیمی از معماران بوم گرا را تحت تاثیر خود قرار داده است.


مسجد روستای گورنای جدید، مصر  New Gourna, Egypt


Abd al-Rahman Nassif House - Jiddah, Saudi Arabia

برگرفته از:
امیر بانی مسعود، 1391، "پست مدرنیته و معماری"، نشر خاک.
www.greenprophet.com
www.spatialagency.net
www.archnet.org

نظرات

نظری وجود ندارد، اولین نفری باشید که نظری ثبت می کنید.