1394/07/23

درس واره شماره 28- مینیمالیسم در گذر اندیشه

اشتراک گذاری

در بین رویکردهای مختلف و گاه متفاوتی که در بطن جنبش هنر مدرن به وجود آمدند، مینیمالیسم Minimalism دارای جایگاهی متمایز است. در تطور هنر مدرن، کمتر رویکردی را می توان یافت که تقریباً در تمامی دوران حیات هنر مدرن و حتی پس از آن رواج داشته و دارای آثاری شاخص باشد. ویژگی شاخص دیگر این رویکرد، رسوخ آن در همه شاخه های هنر، اعم از زیبا و کاربردی، تجسمی و ذهنی است. هنر مینیمال Minimal art در شاخه هایی چون مجسمه سازی، معماری، معماری منظر و معماری داخلی، طراحی مبلمان، رقص، موسیقی، تأتر و سینما و حتی طراحی مد، متجلی گشت و در تمامی آن ها، نمایندگانی شاخص با آثاری درخشان یافت.

یکی از اصلی ترین تجلی گاه های هنر مینیمال، معماری و زیر شاخه های است. جمله معروف "Less is More" به نوعی شعار این رویکرد محسوب می گردد. هر چند که یکی از دوره های درخشان معماری مینیمال Minimal architecture، دهه 1960 می باشد، اما این رویکرد تا به امروز به حیات خود ادامه داده و در سال های اخیر، بسیار مورد توجه قرار گرفته و در این مدت، در تعامل با سایر رویکردها و نیز اندیشه های معماران و هنرمندان بزرگ به تکامل رسیده است.

 

Barcelona Pavilion - Ludwig Mies van der Rohe - Barcelona, Spain - 1929

 

Chinati Foundation - Donald Judd - Marfa, Texas - 1986


علاوه بر کسانی چون میس وندروهه Ludwig Mies Van Der Rohe و فیلیپ جانسون Philip Johnson، معمارانی چون لوکوربوزیه Le Corbusier (با اندیشه هایش در مورد پیوریسم Purism) نیز در تکامل این رویکرد مؤثر بوده اند و رویکردهایی متفاوت، از سوپرماتیسم Supermatism روسیه Russia و دادائیسم Dadaism تا جنبش هنر مفهومی Conceptual art، در گفتمان با مینیمالیسم، آن را بارورتر کرده اند. اندیشه هایی همچون ذن Zen و تفکرات بودایی Buddhist نیز در سیر بازاندیشی فلسفی، با این جنبش همساز گشته اند.

در سال های اخیر، رویکرد مینیمال یکی از مهمترین الگو واره های معماری در جهان است و معماران مینیمالیست متأخر همچون هرزوک Jacques Herzog و دمورن Pierre de Meuron، و جنبش های معماری مینیمالیست سوییس Switzerland، آلمان Germany و فرانسه France، دارای آثاری شاخص در معماری امروز جهان می باشند.

با توجه به این مطلب، سؤالات زیر را می توان مطرح نمود:

  1.  خصوصیات و ویژگی های معماری مینیمالیستی سال های اخیر، با معماری مینیمال دهه 60 دارای چه مشترکات و تفاوت هایی می باشند؟
  2. معماری مینیمال دهه 1960 و سال های اخیر، هر کدام در چه بستری و در پاسخ به چه نیازهایی به وجود آمده اند؟ و آیا می توان آن ها را با یکدیگر مقایسه نمود؟
  3.  چه خصوصیات و کیفیاتی در این رویکرد، موجب رواج و کاربست گسترده آن در طول زمان و در همه شاخه های هنر گردیده است؟

 

Farnsworth House - Ludwig Mies Van Der Rohe - Chicago, USA - 1945-1951 

 

Farnsworth House - Ludwig Mies Van Der Rohe - Chicago, USA - 1945-1951

 

معماری مینیمال متقدم- میس وندروهه:

هر چند ایده های کمینه گرایی و حذف عناصر زائد، همراه با رشد گرایش های مدرن نزد افرادی چون آدولف لوس Adolf Loos به وجود آمد، اما یکی از نقاط عطف آن که به نظر برخی، سرآغاز شکل گیری هنر مینیمال است، مقارن با نقطه عطف معماری مدرن در دهه 60 می باشد. مینیمالیسم در این دوره به همراه مدرنیسم، خلوص گرایی و عملکردگرایی ناشی از آن که منابع اصلی شکل گیری آن بودند، مطرح گردید.

عملکرد گرایی در پی فروکاستن تمامی عناصر ساختمان به اجزای عملکردی آن بود. در این فرایند کلیه عناصر غیرکارکردی حذف و مابقی عناصر حتی عناصر سازه ای در معرض دید قرار می گرفتند.

عبارت "From follows Function" در این دوران از رواج فوق العاده ای برخوردار بود. در همین زمان ایده زیبایی شناسی ماشینی توسط لوکوربوزیه طرح شد که معتقد بود در معماری نیز همچون یک ماشین، تمامی عناصر زائد باید به دور ریخته شوند و زیبایی را می باید در عملکرد، ساخت، هماهنگی اجزا، کیفیت مصالح و زیبایی ذاتی عناصر، کیفیت رنگ و بازتاب نور و ... جستجو کرد. خردگرایی، استاندارد سازی و تولید در کارخانه، نیروهای پیش برنده این ایده بودند.

اوج تکامل ایده های مینیمالیستی در این جمله ی معروف "Less is More" و ساختمان هایی چون خانه فارنزورث و پاویون آلمان در بارسلونا می باشد.

 

Venice House - Antoine Predock -Venice, California - 1988-1991

 

Signal Box auf dem Wolf - Jacques Herzog and Pierre de Meuron - Basel, Switzerland - 1994

 

بر خلاف سایر هنرها، معماری در این دوره حامی اندیشه ها و آرمان های مدرنیسم بود. میس وندروهه سعی داشت در پروژه هایش با سیستم هایی که اغلب شبکه ای، ساده و شفاف هستند، به سامان دهی فضا بپردازد. معماری میس همچون مدرنیسم مقتدر آن دوره، در پی آن است که همه چیز را به یک فرجام منطقی بکشاند و این اقتضای زمان اوست.

معماری میس علاوه بر شفافیت فیزیکی، از لحاظ فلسفی نیز شفاف است. انتزاع و فروکاستگی در نهایت قدرت و هنرمندی، در ساختمان های وی به چشم می آیند. ایده "جریان سیال  فضا" نیز به احساس رهایی و سبکی در مینیمالیسم وی کمک می کند. فلز و شیشه مصالح مورد علاقه وی هستند. او در معماری اش بیشتر از رنگ های خنثی استفاده می کند و صلابت فرم را به رنگ ترجیح می دهد.

نکته حائز اهمیت دیگر در معماری مینیمال این دوره، استفاده از تکنولوژی و روش های پیشرفته اجرا و توجه فراوان به جزئیات است. این مورد بر خلاف روش سایر هنرمندان مینیمالیست این دوره است. در نقاشی مینیمالیستی این دوره، تکنیک چندان مورد توجه نیست و مجسمه سازانی همچون دونالد جاد Donald Judd نیز سعی در استفاده از ساده ترین روش ها در خلق آثار خود داشتند.

 

Goetz Gallery -Jacques Herzog and Pierre de Meuron - Munich, Germany - 1992

 

Goetz Gallery -Jacques Herzog and Pierre de Meuron - Munich, Germany - 1992 

 

معماری مینیمال ژاپن - تادائو آندو Tadao Ando

بر خلاف معماری مینیمالیست متقدم که ستایشگر ایده مدرن بودند، آندو موضعی انتقادی نسبت به مدرنیسم دارد. آندو از یک سو بر مدرنیسم می تازد و چهره غیرانسانی آن را رد می کند و از دیگر سوی، معماری پست مدرن را دارای رویکردی صوری و در حد به کار بردن عناصر نوستالژیک می بیند.

کارهای آندو دارای دو مشخصه اصلی اند: عملکرد گرایی و فضاهای نمادین.

سعی آندو بر استفاده نمادین از فضاست، اما نه با شیوه های پست مدرنیستی، بلکه با ابزارهای مدرنیسم. از دیدگاه وی، راه درست، احیای فرم های مدرنیستی و دمیدن روح تازه در آنهاست.

برای آندو مدرنیسم یک پروژه ناتمام است که باید آن را ترمیم کرد و نقاط قوت آن را برجسته نمود. این جنبه، دیدگاه های وی تا حدود زیادی شبیه دیدگاه های هابرماس Jurgen Habermas است. هدف آندو فراتر رفتن از مدرنیسم و کشف امکانات آن است تا از آنچه که مدرنیسم مورد غفلت قرار داده، استفاده ببرد. به عنوان مثال رویکرد مدرن (همانند معماری میس) در پی به دست آوردن یک شکلی بود اما وی در کارهایش سعی در تأکید بر تفاوت میان چیزها داشته.

 

Neuendorf house - john pawson - Mallorca, Spain 1987 – 1989

 

2003-2005 - Baron House - john-pawson - Skane, Sweden

 

وی به گونه ای متضاد، در پی یافتن شیوه هایی برای ایجاد فضاهای یک شکل با به کار بردن شیشه و بتن است که دارای معانی مختلف اند. مدرنیته، توجهات انسانی را تحت سیطره احکام خرد گرایی و عملکرد گرایی قرار داده بود اما آندو در پی معانی فضا است. فضاهایی با معانی متفاوت که عمداً درون پوسته ای مات و یکنواخت از بتن قرار گرفته اند. بدین طریق او سعی در ایجاد تعادلی میان امر منطقی و غیرمنطقی دارد. بنابراین او بر خلاف معماران مینیمالیست متقدم، عملکردگرای صرف نیست. از دیگر سوی آندو شدیداً متأثر از هویت ژاپنی است. در این جا نمی توان از نقش معماری گذشته ژاپن و در این بین نمی توان تأثیر معماری سنتی ژاپن، اندیشه های بودایی و نیز ذن را مورد سادگی، نادیده گرفت. او می خواهد فضاهایی بیافریند که مردم را قادر سازد تا آگاهی خود را از وجود فیزیکی شان احیا کنند. در همین راستا خالی کردن فضا از عناصر زائد، به مخاطب معماری او کمک می کند تا درک خویش از محیط را بالاتر برد.

 

Montauk House - John Pawson - Long Island, USA - 2009 – 2013

 

Fuglsang Kunstm  museum - Tony Fretton - Lolland, Denmark - 2008

 

معماری مینیمال متأخر- هرزوک و مورون:

معماری مینیمالیستی هرزوک و مورون، بر خلاف مینیمالیست های متقدم و نیز ژاپنی که به نوعی در بطن و یا امتداد مدرنیسم قرار دارند، متعلق به جهان پسا مدرن است. در جهانی که افسون زدایی، تکنیک زدگی و مجازی سازی مشخصه های آن محسوب می شوند و در فضایی که گرایشاتی چون فمینیسم Feminism (با همه شاخه هایش چون طبیعت گرایی) در آن رواج دارند، معمارانی مینیمالیستی چون هرزوک و مورون به خلق آثار خود می پردازند. آثاری که گاه به تأیید و گاه در نقد فضای حاکم شکل می گیرند.

معماری مینیمالیست متأخر در میان همه شلوغی ها و آشفتگی های زندگی امروز، در پی آرامش و خلوص است. در دنیایی که برخی هنرمندان، برای بروز خلاقیت به پیچیدگی ها و آشفتگی ها روی آورده اند، و در حالی که خرد، که دیگر یگانه معیار سنجش نیست، معماری مینیمالیست همچنان بر سادگی و آرامش و رهایی از قیود استوار است. به بیان دیگر، مینیمالیسم خلاقیت مورد نیاز جامعه امروز را در شکستن تمام چهار چوب های موجود نمی بیند، بلکه خلاقیت را در نگرشی تازه به اندیشه ها و سطوح مختلف آگاهی موجود از ابتدا تا کنون (و در سیر بازاندیشی فلسفی) می بیند.

معماری مینیمالیست متأخر هر چند خردگرایی و افسون زدایی مدرنیسم را کاملاً رد نمی کند (و آن را به عنوان یکی از سطوح مهم آگاهی در کنار دیگر سطوح می نشاند) اما در تقابل با مواردی چون تکنیک زدگی و مجازی سازی، واکنشی انتقادی دارد.

 

Fuglsang Kunstm  museum - Tony Fretton - Lolland, Denmark - 2008

 

British Embassy - Tony Fretton - Kawalerii, Warsaw, Poland - 2008

 

این معماران بر استفاده از مصالح طبیعی پافشاری خاصی دارند. آنان در پی نشان دادن ذات و جوهره واقعی مصالح اند. رواج اندیشه هایی که نگاهی دوباره به طبیعت و حفظ آن دارند، در جهت دهی به آثار آنان بسیار مؤثر بوده است. همچنین تأکید بر استفاده از مصالح واقعی و اصیل چون سنگ، چوب، آجر و.... را می توان اعتراضی بر مجازی شدن پدیده ها قلمداد نمود.

یکی دیگر از نقدهای اساسی مینیمالیسم در عصر حاضر بر پدیده "مد" و تغییر سریع آن در زمانی کوتاه است. در تقابل با این پدیده، روحیه حاکم بر فضاهای مینیمال، بی تعلقی به زمان و سعی در رهایی از سلطه زمان است. به عقیده هنرمندان مینیمالیست، مد بسیار سریعتر از حد لازم به تغییر شرایط می پردازد، در صورتی که آنان قصد دارند با متوقف ساختن زمان، با ابدیت پیوند برقرار کنند. به این علت از فرم ها و مصالحی استفاده می کنند که هیچگاه از مد نمی افتد. استفاده فراوان از فرم مستطیل توسط آنان، نمونه ای از این مطلب می باشد.

معماری مینیمال متأخر همچنین واجد جنبه هایی خاص از معنویت است. اما این معنویت فقط و فقط از روح نشأت می گیرد. از آنچه که رودولف اوتو Rudolf Otto "عرفان روح" می نامد. در این میان فضاهای خالی در معماری مینیمال، اهمیتی خاص می یابند. در واقع تعریف فضایی که نیست و گاه آنقدر به آن بها داده می شود که آنچه که وجود دارد در خدمت بیان قدرتمندتر آن در می آید.

 

1989- john Pawson - Mallorca 

 

Church of the Light - Tadao Ando - Ibaraki, Osaka, Japan - 1999

 

نتیجه گیری

در معماری مینیمالیستی معمار تلاش می کند تا با کنار گذاشتن زوائد و ناسادگی ها که ذهن مخاطب را بیهوده به خود مشغول می دارند و تنها با به کار بستن عناصر لازم، اثر خود را در معرض ادراک مخاطب قرار دهد. در این بین ایده مؤلف در یک سیر انتزاعی تکامل یافته و در صورت غلبه بر محدودیت های موجود (مسائلی چون اقتصاد، ضوابط، کارفرما و ...) در نهایت انتزاع و فروکاستگی بیان می شود.

این موضوع قابلیت هایی در معماری مینیمال ایجاد می کند که می تواند موجب استمرار آن در بعد زمان و مکان باشد. نخست آن که به دلیل کمی عناصر و عوامل تعریف کننده، محصول نهایی شباهت و قرابت بسیار بیشتری با ایده اولیه معمار دارد. ( از این دیدگاه شباهت زیادی با هنر مفهومی دارد).

دوم آنکه به دلیل سادگی و خلوص عناصر و انتزاع فراوان به کار رفته در خلق اثر، افق تأویل از متن فوق به نحو چشمگیری گسترده تر می گردد. این قابلیت تأویل از سویی به مؤلف متن (معمار) کمک می کند تا از ابزاری واحد برای بیان مفاهیم متعدد استفاده کند و از سویی به مخاطب متن معماری امکان می دهد تا آن را مطابق پیش زمینه ها و علایق خویش تفسیر نماید.

این ویژگی های مینیمالیسم به آن کمک می کند تا در شرایط زمانی مختلف، به عنوان ابزاری برای بیان مفاهیم و ایده های مختلف به کار گرفته شود و قابلیت تطابق و پاسخ به مسایل مختلف را داشته باشد. اما معماری مینیمال در عین برخورداری از این ویژگی ها، همواره با خطر سو تأویل از سوی مخاطب ناآگاه روبروست. چنان چه مخاطب این متن نتواند انتزاع و خلوص مینیمالیسم را تشخیص دهد (این بدان معنا نیست که آن را مطابق نظر معمار تفسیر کند)، آن را سرد، خشونت آمیز و گاه بدوی می یابد و نسبت به آن واکنش منفی نشان خواهد داد. بنابراین هرچند مینیمالیسم، امکانات زیادی برای بیان ایده های مختلف ایجاد می کند، به همان اندازه نیز می تواند در جهت معکوس عمل نماید. این موضوع تفکر و تعمقی ویژه را در انتخاب این زبان، شعور و قریحه فراوان را در نزد مؤلف، و آگاهی و درک بالا را از طرف مخاطب طلب می کند.

 

University of Monterrey -  Tadao Ando - Monterrey, Mexico - 2012

 

Vitrahaus - Herzog & de Meuron - Weil am Rhein, Germany - 2007-2009

برگرفته از:
یاری، امیر، "مینیمالیسم در گذر اندیشه"، فصلنامه معماری و شهرسازی، بهار و تابستان 1384، شماره ی 81-80.
شایگان، داریوش، "افسون زدگی جدید و هویت چهل تکه و تفکر سیار"، تهران 1380.
شیرازی، محمدرضا، "شعر فضا"، تهران 1380.
نوذری، حسین، "مدرنیته و مدرنیسم"، تهران 1380.
Petterson, Eduard, 2004, New Minimalist Architecture, Spain
Gomez, Lola, 2003, Minimalismo, Italy
www.greatbuildings.com
www.weheartit.com
www.cgarchitect.com
www.farnsworthhouse.org
www.mimoa.eu
www.predock.com
www.architizer.com
www.petercookphoto.com

نظرات

نظری وجود ندارد، اولین نفری باشید که نظری ثبت می کنید.