1395/01/03

درس واره شماره 16- معماری بیونیک و اندیشه های گرگ لین

اشتراک گذاری

قرن هاست که بشر در رابطه تنگاتنگ با طبیعت به سر برده و برای تولید مایحتاج خود از آن الهام می گیرد. لئوناردو داوینچی Leonardo da Vinci، نابغه عصر رنسانس، یکی از اولین کسانی بود که برای ساخت ماشین پرواز، دانش های بیولوژی و فنی زمان خود را در هم آمیخت و برای حل مسائل فنی زمانش به جستجو و تحقیق در ساختار جانداران پرداخت. امروز پانصد سال پس از داوینچی مهندسان رشته های مختلف برای ایجاد ارتباط بین قوانین علوم فنی با دنیای جانداران تلاشی مشابه دارند. ارتباطی که با آغاز قرن بیست و یکم و رشد روز افزون رایانه ها جایگاهی خاص یافته و دنیای اندیشه های معماری را نیز تحت تأثیر قرار داده است. حجم زیاد مقالات، سخنرانی ها، مباحث نظری و پروژه های ارائه شده در چند سال گذشته تأییدی بر این مدعاست. به موازات اوج گیری این مباحث، عرضه آثار شاخص این جریان را در سالن های موزه های معتبر دنیا نیز می بینیم. یکی از سردمداران به نام این جریان گرگ لین Greg Lynn متولد 1964، معمار و نظریه پرداز آمریکایی  است.

 

Flying Machine by Leonardo Da Vinci

 

Greg Lynn-North Olmsted, Ohio, United States-1964


یکی از اولین موارد استفاده از آفرینش های طبیعی را برای نوآوری در معماری در ابتدای نیمه دوم قرن نوزدهم مشاهده می کنیم. متخصصان انگلیسی در سال 1846 برای نخستین بار موفق به پرورش نوعی نیلوفر آبی عظیم در اروپا شدند که قطر برگ های آن به دو متر می رسید. پاکستون Paxton، معمار انگلیسی تبار، با دیدن استحکام برگ های وزین نیلوفر آبی به مطالعه قفسه بندی مدور و ساختار شعاعی این گل پرداخت. حاصل این تفحص ابداع ساختار جدیدی برای سقف سَبک شیشه ای در معماری بود که در قصر کریستال Crystal Palace نمایشگاه جهانی لندن در سال 1851 عرضه و موفق به جلب نظر منتقدان شد. 

 

Crystal Palace-by Joseph Paxton-1851

 

Woolworth Building built in 19th Century-NYC, USA

 

مواردی همچون همکاری و مطالعه بین رشته ای ساختار استخوان های ران انسان برای ساختن سازه های سَبک و مقرون به صرفه  در قرن نوزدهم نیز مشاهده می شد، پس از آن با شروع قرن بیستم (دوران پیش از مدرن) و سال های ابتدای مدرن کمابیش به تلاش های مشابهی بر می خوریم که البته بیشتر به صورت نظری باقی می مانند؛علاقه لوکوربوزیه Le Corbusier به صدف داران و بررسی ساختار بدن این جانداران می تواند مثالی در این زمینه باشد.

 

The chapel of Ronchamp-Le Corbusier-France-1954

 

crab shell


پس از جنگ جهانی دوم و با آغاز دهه شصت قرن بیستم تبادل علمی بین گرایش های علوم طبیعی و فنی مجدداً رونق گرفت. در جریان همایشی در اوهایو ، که نیروی هوایی آمریکا در سال 1960 برگزار کرد. برای اولین بار واژه ای به نام "بیونیک" از ترکیب دو لغت "بیولوژی" و "تکنیک" زاده شد که می توانیم به فارسی "زیست فنی" ترجمه کنیم. این واژه در بر گیرنده کار همه متخصصانی است که تلاش دارند برای حل مشکلات فنی خود از دانسته های طبیعت الهام بگیرند. طیف گسترده ای از اختراعات را در نیمه دوم قرن گذشته می بینیم که می توان آن ها را زیر بیرق بیونیک جای داد. الهام از نقش پولک ها و ساختار پوست کوسه برای اختراع نوعی رنگ هواپیما، که نیروی اصطحکاک هوا را به شدت کاهش می دهد. فقط یک نمونه از دستاوردهای مهندسی این برخورد جدید بود. در زمینه معماری نیز به اسامی معماران نامداری بر می خوریم که همانند پاکستون برای نوآوری های خود به الهام از جانداران پرداخته اند. سقف نمایشگاه مونترال (1967) اثر فرای اتو Frei Otto یا ایستگاه (TGV  (1989 شهر لیون اثر سانتیاگو کالاتراوا Santiago Calatrava، که اولی ملهم از تارهای مستحکم عنکبوت و دومی الهامی از بدن سبک پرنده است. دو نمونه از انبوه طرح های اجرا شده اند.

اما "بیونیک" در معماری تنها به کندوکاو در ساختار بهینه جانداران و کاوش در "نحوه عملکردها" خلاصه نمی شود. طیف گسترده ای از برخوردهای جدید را می توان امروزه به "بیونیک" نسبت داد. مباحثی چون بررسی فرایندهای زنده و الهام از آن ها برای بهینه سازی کلان طرح؛ تجزیه مراحل طراحی و سازماندهی مجدد آن به کمک مدل های پیچیده ریاضی و الگوریتم های آلی؛ استفاده از الگوریتم های هوش و حیات مصنوعی برای یافتن اشکال و رشد فرم های بهینه و بسیاری موارد دیگر.

 

German Pavilion by Frei Otto-Montreal Expo-1967

 

TGV Station-by Santiago Calatrava-Lyon, France-1989-1994


گِرگ لین را در این میان می توان سردمدار نظریه ای جدید در مباحث بیونیک در معماری به شمار آورد. او مایل است آثاری خلق کند که همچون موجود زنده دارای گونه های متمایز و انعطاف پذیری همزیستی با شرایط محیطی را از لحاظ فرم یا رنگ دارا باشند. حرکتی که می توان گفت از همان ابتدای دهه شصت آغاز شد، ولی به دلیل محدودیت های فنی تأثیر مشخصی در آن سال ها از خود بر جا نگذاشت. از دو دهه پیش بود که با افزایش قدرت رایانه ها، معمارانی چون "لین" این امکان را یافتند که به طراحی معماری ابعاد جدیدی بدهند. ابزار این معماران سیستم های کامپیوتری جدیدی است که نه تنها طراحی سه بُعدی را از ابتدا ممکن می کند بلکه به موازات آن، محاسبه مدل های ریاضی پیچیده، فرم های غیر هندسی و شبیه سازی فرایند های زنده را امکان پذیر می سازند. البته استفاده ابزاری از سیستم های پیچیده طراحی و محاسبه را در دو دهه گذشته در شمار زیادی از پروژه ها می بینیم. پروژه هایی چون موزه گوگنهایم (Guggenheim Museum (1991 اثر فرانک گه ری Frank O. Gehry که پس از ساخت مدل گِلی اولیه، کلاً در دنیای مجازی سه بُعدی رایانه طراحی شد و یا پروژه هایی چون ماکس راینهاردهاس (Max Reinhardt Haus (1992 اثر پیترآیزمن Peter Eisenman که سیستم هایی نرم افزاری پیچیده را برای تحول فرم های اولیه بر مبنای الگوریتم های ریاضی غیر خطی استفاده کردند.

 

Guggenheim Museum-Frank Gehry-Bilbao, Spain-1997

 

Max Reinhardt House-Peter Eisenman-1992


اما لین در این میان، رایانه را به نوعی دیگر استفاده می کند. او یکی از اولین معمارانی است که به رایانه نقش خلاق می دهد. این رایانه است که "زیر نظر هنرمند" آثار جدید را ایجاد می کند. آثاری که بر پایه معادلات تقریبی خلق می شوند. طراحی او با تجزیه یک اثر به زیر مجموعه ها شروع می شود. هر زیر مجموعه را می توان چون عضوی دید که در دنیای مجازی در فرایندی جداگانه چون یاخته رشد می کند، در همان حال که اعضای مجاور همه در ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر قرار دارند و بر هم تأثیر می گذارند. معمار برای اشکال هر یک از اعضای اثرش تنها به تعریف مجموعه ای از معادلات دیفرانسیل، ایجاد ارتباطی انتگرال بین متغیرهای معادلات خود و تعریف حوزه مجاز هر یک از متغیرهایش بسنده می کند. سپس این رایانه است که به محاسبه و خلق تعداد بی شماری از زیرگونه های جدید می پردازد. در آثار حاصله، همه اعضای مجاور در ارتباطی مستقیم با هم قرار دارند و همزمان در کل مجموعه حل شده اند. بدان معنا که "خروج" یا "حذف" یکی از اعضا "تخریب" کامل مجموعه را باعث می شود.

یکی از مشهورترین آثار این معمار "خانه جنین گونه" Embryological House اوست که در سال 2000 طراحی کرد. این طرح کوششی است برای برخوردی تازه با موضوعاتی چون "تنوع گرایی"، "تولید منفرد" در کنار "تولید انبوه" و "انعطاف گرایی" در ساخت. این خانه ترکیبی است از اعضای مختلف که قواعد هندسی همگی آن ها به کمال تعریف و محدوده رشد آن ها مشخص شده است.

 

Embryological House-Greg Lynn-Canadian Centre for Architecture-1997-2001

 

Embryological House-Greg Lynn-Canadian Centre for Architecture-1997-2001


معمار خود می گوید: این نکته نشان می دهد که برای من تناسب، زیبایی و عملکرد در مفهوم کلاسیک آن بسیار با ارزش است. اما این را نیز بایستی یادآور شوم که این کیفیت ها را با ابزاری جدید و احساسی جدید خلق می کنم. این قواعد نهایتاً اجازه یکسان بودن را به هیچ دو گونه نمی دهند. خانه جنین گونه در مسیر تکامل خود نه تنها متأثر از داده های اولیه است. بلکه مهم تر از آن در روند ایجاد خود را با محل بنا، سبک های رایج محلی، شرایط اقلیمی، مصالح ساختمانی و برداشت محلی از زیبایی وفق می دهد.

در اینجا تأثیر دانسته های طبیعی را بر این نظریه پرداز به خوبی ملاحظه می کنیم. اگر جانداری (برای نمونه خرس) موفق می شود در نقاط متفاوت و شرایط اقلیمی مختلف از قاره آسیا و آمریکا تا قطب شمال  نه تنها برنامه غذایی خود را بلکه ساختار فیزیکی بدن و حتی رنگ پوستش را با شرایط وفق دهد، چرا یک اثر معماری نتواند به چنین وفاقی دست یابد. وجه مشخصه مباحث او عدم ارائه و تعریف "گونه ای ممتاز"، "نژادی بهینه" یا کلاً چارچوبی تعریف شده است. او تمایل دارد به معماران روند و "مسیر بهینه سازی" و "فرایند گونه سازی" را نشان دهد و درکی جدید و ناشناخته از زیبایی را عرضه کند. او برای خلق اثر خود محدودیت کلانی را تعریف نمی کند بلکه این اعضای اثرش هستند که با توجه به داده ها و شرایط تعیین شده در دنیای مجازی رایانه در قلمرو مجاز خود رشد کرده کیفیتی بهینه برای شرایطی خاص اما ماورای همه سرحدات تعریف شده هندسی و چارچوب های رایج معماری ایجاد می کنند.

 

Embryological House-Greg Lynn-Canadian Centre for Architecture-1997-2001

 

Embryological House-Greg Lynn-Canadian Centre for Architecture-1997-2001


یکی از طرح های لین پیشنهاد احیا و نوسازی مجموعه ساختمانی کلیبورک Kleiburg در بیجلمرمر Bijlmermeer، شهرکی در نزدیکی آمستردام بود که در 1992 به دلیل سقوط یک هواپیمای باربری آسیب دید. لین به نمای این ساختمان 500 واحدی، که طولی بالغ بر هزار متر داشت، پوسته ای جدید از راهرو های متحرک داد. یکی از مشکلات بنای اولیه راهروهای طویل و کریدورهای یکنواخت آن بود. لین برای حل این مشکل لایه ای متشکل از آسانسورها و پله برقی ها را به نمای بنا اضافه کرد و توانست فضای راهروهای قدیمی را شکسته با شیشه گذاری آن ها و باغچه کاری به حیاط های زمستانی تبدیل کند. همچنین با اعمال تغییرات گونه های تازه از همسایگی مورب (در امتداد پله برقی ها) و عمودی (در امتداد آسانسورها) را جایگزین همسایگی های منوتون افقی و درب به درب سابق و یازده ترکیب همسایگی مختلف را ایجاد کرد. در ادامه روند طراحی از درون به بیرون (رشد)، او برای ترمیم تصویر نمای خارجی بنا، که اکنون لایه ای جدید از سیستم های انتقالی (پله برقی، آسانسور) را در جلوی خود داشت، به پوسته گذاری آن پرداخت. لایه ای متشکل از نوارهای فلزی منفذ دار، اجزای فوتوولتاییک و مشبک های شفاف که به ساختمان شخصیتی کاملاً تازه می داد.

 

Kleiburg-Greg Lynn-Bijlmermeer, Amsterdam-1960s and 70s

 

Kleiburg-Greg Lynn-Bijlmermeer, Amsterdam-1960s and 70s


منتقدی در تمجید این طرح نوشت: او در اینجا موفق شد استراتژی جدید و قابل اجرایی برای نوسازی شخصیت یک ساختمان ارائه دهد که کوچک ترین نسبتی با بَزک کردن ساختمان ندارد. در یکی از جذاب ترین طرح های این معمار، که برای ساختمان چند منظوره فرهنگی هنری آی بیم واقع در خیابان بیست و یکم غربی نیویورک (2002) ارائه کرد، امتزاج بیولوژی و آی بیم معماری را مجدداً می بینیم. اجزای حباب گونه در ساختار نما، که لین به آن ها لقب "محفظه های فضایی" می دهد، با کمک مارپیچ هایی از بدنه ساختمان رشد می کنند. معمار طرحش را ارتباطی بین هنر و تکنیک می بیند. پوسته بنا نه تنها به واسطه پیچیدگی و طریقه ایجاد و تکامل فرم هایش بلکه به واسطه قابلیت دگرگون کردن نقوشش حائز اهمیت است. با این نما (یا پوسته) الکترونیکی بنا، هنرمند با اثرش چون رسانه ای تصویری به ارسال پیام به محیط می پردازد. حرکتی که با دنیای جانداران قابل قیاس است.

 

Works by Greg Lynn-Eyebeam Museum-NYC, USA

 

Works by Greg Lynn-MAK Exhibition hall-Vienna, Austria


معمولاً نمایشگاه ها به خوبی دغدغه های هنری معماران خود را نشان می دهند. نمایشگاه گِرگ لین که در پاییز 2003 در موزه ماک Mack museum شهر وین عرضه شد، از این قاعده مستثنی نبود. اولین چیزی که در بدو ورود نظر بیننده را به خود جلب می کرد تراریوم یا خاکزیدان نسبتاً بزرگی بود که در آن قورباغه های کوچک زنده، که رنگ نقوش بدن شان خود را با شرایط محیطی تغییر می دهند، نگهداری می شدند. همزمان سرتاسر کناره سمت راست سالن نمایشگاه را پرده ای شفاف مجزا کرده بود که در پس آن گروهی از پروانه های زنده به نمایش گذاشته شده بودند. پس از تراریوم قورباغه ها (طبیعت جاندار) معمار ظروف یوگند استیل (سنت) را به نمایش گذاشته بود که فرم آن ها نیز از طبیعت الهام گرفته بود.

 

Mak museum-Vienna, Austria-1873

 

Mak museum-Vienna, Austria-1873

 

پس از گذر از "طبیعت جاندار" و "گذشته" بود که بیننده به کارهای معمار می رسید. بر روی دیوار مقابل پروانه ها، فیلمی از رشد سطوح پیچیده "محفظه هایی فضایی" به نمایش گذاشته شده بود و مدل های هنری و معماری چون سرویس قهوه و چای السی Coffee and Tea Service Elsie و یا دروازه دنیا (World Gateway (2002 هر کدام در گوشه ای زیر حفاظی شیشه ای، که خود نیز همانند گونه های مختلف یک جاندار (مثلاً پروانه) به یکدیگر شبیه بودند ولی یکسان نبودند، عرضه شده بود. 

نهایتاً همه راه ها در انتهای سالن مجدداً به دنیای موجودات زنده ختم می شد و هنرمند حلقه افکارش را با آکواریومی که در آن چند عروس دریایی (نرم تنانی که توانایی خاصی در وفق خود با شرایط گوناگون دارند) شنا می کردند، بسته بود. حلقه ای که در دنیای جانداران نیز به واسطه ارجاع به خاک، آب و هوا تکمیل شده بود.

 

Coffee and Tea Service Elsie-2002

 

World Gateway-2002


لین سعی دارد مرزهای موجود معماری را پشت سر گذاشته، در قرن بیست و یکم با امداد از طبیعت جانداران قدم به سوی معماری بگذارد که در آن هیچ گونه ای چون دیگری نیست. گونه هایی که خود را چون جانداران زنده به بهترین نحو ممکن از هر لحاظ با تصویر بهینه مسکن وفق می دهند. آثار و نظریات لین گواهی می دهند که تفکراتش از نو آوری خاصی برخوردارند و مباحث معماری را متلاطم کرده اند. حضور معماران سرشناسی همچون هانس هولاین Hans Hollein، ولف پریکس Wolf D. Prix و کوپ هیملبلا Coop Himmelblau همچنین منتقدانی سرشناس چون لیان لفور Leon Leflore  و دیگران در نمایشگاه و سخنرانی لین جلب توجه می کرد. 

ولف پریکس در نطق افتتاحیه نمایشگاه گرِگ لین یادآور شد: هر معماری خوبی که بر پایه های نظری مستحکم برقرار شده باشد معمولاً تا مدتی به صورت طرح و یا مدل باقی می ماند. هنگامی که ما اولین بار نظریات خود را به روی کاغذ آوردیم و مدل آن را ساختیم تصور نمی کردیم که در مدتی کمتر از بیست سال آثار ما مقبولیت بیابند.

 

Hans Hollein-Austrian architect and Designer-1934-2014

 

Wolf D. Prix-co-founder of COOP HIMMELB(L)AU-Vienna, Austria-1942


کمتر کسی است که بتواند خارج از فیلم های تخیلی، زندگی در خیابانی مملو از خانه های جنین گونه را متصور باشد. علاوه بر آن ساخت این گونه طرح ها به دلیل یکتا بودن هر یک از اعضایش به ماشین آلات کامپیوتری و روش های تولید پیچیده ای چون دستگاه های برش لیزری یا جت برش آبی احتیاج دارد. از لحاظ هنری نیز به سختی می توان ارزش خلاقیت هنری این آثار را محک زده، نوآوری واقعی معمار را از نتایج تصادفی و محاسبه شده کامپیوتری مجزا کرد.

به نظر می آید که گذشت زمان موفق یا نا موفق بودن نظریه ای را در هنر و معماری نشان خواهد داد. بودند بسیاری از حرکت ها که ارزشی فراتر از مُدزدگی نداشتند و به جای نماندند و هستند حرکت هایی که در ابتدا خوشایند عامه نبودند و شدیداً مورد حمله منتقدان قرار گرفتند (مانند نمای ساده آدولف لوس Adolf Loos) ولی نهایتاً توانستند پایه های حرکت جدیدی را بنا نهند.

 

Works by Greg Lynn-MAK Exhibition hall-Vienna, Austria


Works by Greg Lynn-MAK Exhibition hall- Vienna, Austria

برگرفته از:
حکیم، نگار. "معماری بیونیک و اندیشه های گرگ لین"، فصلنامه معمار، زمستان 1382، شماره 23.
www.mak.at
www.noever-design.com
www.glform.com
www.studiolynn.at
WWW.upload.wikimedia.org
www.media.madeindesign.com
www.cca.qc.ca

نظرات

نظری وجود ندارد، اولین نفری باشید که نظری ثبت می کنید.